Birçok insan yalan söylediğinde kendini huzursuz hissettiğinden , içgüdüsel olarak bu yalanından uzaklaşmaya çalışır. FBI bu ipucunu keşfetmiş ve araştırmalarında kullanmaya başlamıştır. Yalancılar “ben” kelimesini kullanmaktan kaçınırlar. Sizinle buluşmak için söz veren ama gelmeyen birini ele alalım. Eğer daha sonra arıyor ve “araba bozuldu , telefonun şarjı bitti” diyorsa , endişelenmenize gerek yoktur. Yalancılar , hakkında yalan söyledikleri kişinin adını kullanmaktan da kaçınabilirler. “Monica ile aramda bir şey olmadı” yerine “o kadınla aramda bir şey olmadı” demeyi tercih ederler.
Yalanı en iyi anlayanlar beden dili okuma eğitimi almış kişilerdir. Bunlara “kalibrasyon” (başkasının ruh halini anlayabilme) uzmanı da denir.
Yalan söyleyen kişinin alnı terler , göz bebeği küçülür veya büyür , yüz kasları kıpırdar. Kalp atışları hızlandığı için kılcal damarlara daha çok kan gider ve burnu ya da kulağı kaşınır. Kolluk görevleri , şüpheliyi yalnız başına karanlık bir odaya alarak onun beden hareketlerini gözlerler.
Pazarlamacılara müşterilerle bir sorun yaşadıklarında avuçlarına bakmaları öğretilir. Gerçek nedenler sadece avuçlar açıkken söylenir.
Beden dili çok fazla yakın ipucu verdiği için , çoğu yalancı telefonla konuşmayı tercih eder.
Yalanları tespit eden bazı teknolojik cihazlar da vardır. Bunlar ;
- SES GERİLİM ÇÖZÜMLEYİCİSİ :
VSA (Voice Stress Analyser) , diğer adıyla “psikolojik gerilim değerlendiricisi” , yalan söyleyen kişinin stres altında kaldığı , bununsa sesinde makina tarafından anlaşılabilecek bir çatallaşmaya yol açtığı prensibiyle çalışır.(ABD’de bazı sigorta şirketlerinin bunu kullandığı iddia ediliyor.)
VSA, çıplak insan kulağıyla fark edilmesi oldukça zor olan sesteki duygusal gerilimi tespit eder. Çalışma prensibi şöyledir ; baskı altında olmadığımız zaman gırtlağımızdaki kaslar merkezi sinir sisteminin kontrolü altındadır ve istem dışı olarak 12 Hz civarında belirli bir frekans aralığı (bunu kas titreşimleri olarak düşünün) üretir. Baskı altında olduğumuz ve gerildiğimiz zaman ise bu kasların ve titreşimlerin kontrolü , vücudu gerilime hazırlayan ve üzerinde çok az kontrolümüz olan sempatik sinir sistemine geçer ve bu da kasların gerginleşmesine yol açarak titreşim frekansları üzerinde baskı uygular. Basitleştirirsek , normalde konuşurken belli bir düzeyde olan kas titreşimlerinin frekansları , gerilim anında düşer. VSA’nın ölçtüğü şey de gırtlak kaslarındaki bu değişimdir.
Testi uygularken genelde konuşmanın başlangıç bölümünden faydalanılarak konuşan kişinin “normal” ses düzeylerinin bir okuması yapılır. Bu sonuçları , yalan söyleyip söylemediğini anlamak üzere sorulan bir dizi ciddi soruya cevap verildiği sırada kaydedilen frekans düzeyleriyle karşılaştırarak analiz edilir.
VSA , Poligraf’ın (yalan makinesi) aksine , fazla kurulum gerektirmeyen ve kullanılabilmesi için fazla eğitim gerektirmeyen ayrıca hedefin bilgisi dışında kullanılabildiği için makineyi altetmeye yönelik karşı önlemler geliştirilmesi ihtimalinin daha zayıf olduğu cihazlardır.
- POLİGRAF ( YALAN MAKİNESİ)
Poligrafı kimin icat ettiği de kendisi gibi tartışma konusudur. Ancak bugüne kadar suçluları yakalamaktan , cinsel taciz mağdurları gibi terapiyi de içeren konulara kadar pek çok uygulama alanı vardır. (Poligrafı Türkiye’de sadece MİT Başkanlığı kullanır. Nadiren de olsa bunun yenilmesi ya da fazla heyecanlananlarda hatalı sonuç vermesi sebebiyle, sonuçları dünyanın hiçbir mahkemesinde delil olarak kabul görmez.
Poligraf , geleneksel olarak insan vücuduna iliştirilen üç parçadan oluşur :
- Kan basıncı kelepçesi
- Iki adet hava basınçlı boru
- Sensörler
Poligraf , gerilime bağlı olarak meydana gelen fizyolojik değişiklikleri (kalp atışı , nefes alma hızı/derinliği , terleme) ölçer. Kişinin yalan söyleyip söylemediğini doğrudan ölçmez. VSA gibi poligraf da kişinin yalan söylediği zaman gerildiği ve bunun makine tarafından ölçülebileceği teorisine dayanır.
Kişiye önce sıradan sorular sorulur , sorular ve cevapları ölçülür. Sonra konuyla ilgili sorular sorulur ve gerilim değişimi olup olmadığı ölçülür. Eğer masumsanız , sıradan sorular sizi kaygılandırmaz. Suçlular kaygılanır ve cihaz bunu ölçer.
Poligrafı yenmek için bazı tedbirler vardır. Bunlar ;
- Zihinsel karşı tepkiler
- Hipnoz
- Biyolojik geri bildirim
- İlaçlar
- Fiziksel tedbirler
3)FONKSİYONEL MANYETİK REZONANS GÖRÜNTÜLEME (FMRI)
FMRI (Functionel magnetic resonance imaging) , beyindeki hücrelere oksijen taşıyan kanın hareketlerini izleyerek sonuç almaya çalışan bir sistemdir. FMRI’nın uygun kullanımının zorluğu , elverişsizliği ve pahalılığı gibi sorunları vardır.
Bir insanın size yalan söylediğine inanıyorsanız onun her söylediğine inanıyor gibi yapın. Bir süre sonra performansına fazla güvenerek kendisini ele verecektir. Sonra yalancıdan yalanı iki kez tekrarlamasını isteyin. Iyi yalancılar cevaplarına prova ettiklerinden aynı cevabı verebilirler. Biraz ara verin ve üçüncü kez tekrarlamasını isteyin. Yalancı , bunu beklemeyip gevşediğinden , üçüncü kez aynı cevabı veremeyebilir ve öyküsü değişiklik gösterebilir.
Birinden ilişkide sadık olması istendiğinde “elimden geleni yaparım” diyorsa , bundan emin değil demektir.
Yakın söylenen ve karşısındakini ikna etmeye çalışan kişilerin sıkça kullandığı kalıplardan bazıları şunlardır :
– “Bana güven.”
– “Sana yalan borcum yok.”
– “Doğruyu söylüyorum.”
– “Yemin ederim.”
– “Neden yalan söyleyeyim?”
– “Sana karşı hep dürüstüm.”
– “Neden böyle bir şey yapayım?”
– “ Seni hiç aldatmadım.”
– “ Sen daha güzelsin , o tipim değil.”
- PİNOKYO ETKİSİ
Yapılan kayıtlar , yalan söyleyen kişinin kan dolaşımının hızlanması nedeniyle burnunun büyüdüğünü göstermektedir. Aynı durum üzüntü ve öfke durumunda da geçerlidir. Bunu çıplak gözle göremeyebilirsiniz ancak yalan söyleyen erkeğin cinsel organı da büyümektedir.
Erkeğin yalan söylediğinde ele veren bazı hareketleri şunlardır ;
– Elleri ovuşturmak ,
– Yüz kaslarının sık sık oynaması ,
– Kolları kavuşturmak veya bacak bacak üstüne atmak ,
– Dudakları kenetleyerek zoraki gülümsemek ,
– Göz bebeklerinin büyümesi ,
– Hızlı konuşmak ,
– Gereksiz yere gülmek ,
– Bazı kelimeleri yanlış telaffuz etmek ya da kekelemek.
Size Yalan Söylenmesini Nasıl Engellersiniz?
- Daha yüksek bir iskemlede oturun. Kendinize güvendiğinizi gösterin.
- Bacak bacak üstüne atmayın , kolları bağlamayın , arkanıza yaslanın. Doğrulara açık hale gelin.
- Ona bildiklerinizi söyleyin. Söylediklerinin yalan olduğunu bildiğinizi belli etmeyin.
- Kişisel alanına girin. Siz ona yakın oldukça huzursuz olacaktır.
- Duruş ve hareketlerini taklit edin. Böylece şaşıracak ve size yalan söylemekte zorlanacaktır.
- Onun gibi konuşun.
- Doğruyu söylemesini kolaylaştırın. Onları duymamış ya da anlamamış gibi yapın. Bir kez daha söylemesi için şans tanıyın.
- Sakin olun. Şaşkınlığınızı belli etmeyin. Söylediği her şeye önem verin.
- Suçlamayın. Agresif sorular sormayın.
- Son bir şans verin. Yalanı görmezden gelin.
